Жъоныгъуак1эм и 28-м зэлъашlэрэ бзэшlэныгъэлэжьэу, филологие шlэныгъэхэмкlэ докторэу, профессорэу, Адыгэ Республикэм шlэныгъэмкlэ изаслуженнэ Іофышlэу Мэрэтыкъо Къасимэ Хьамосэ ыкъор къытхэтыгъэмэ илъэс 90-рэ хъущтыгъэ. А мафэм ехъулlэу Гуманитар ушэтынхэмкlэ адыгэ республикэ институтэу Кlэрэщэ Тембот ыцlэ зыхьрэм бзэшlэныгъэмкlэ икъутамэрэ, Шэуджэн псэупlэ зэхэтхэмкlэ гупчэ тхылъеджэпlэ системэмрэ зэхащагъ lэнэ хъурае :«Адыгэ чlыпlэцlэшlэныгъэр: непэ изытет, инеущырэ маф».
Республикэ lэнэ хъураер шlуфэс гущыlэкlэ къызэlуихыгъ ыкlи зэрищагь филологие шlэныгъэхэмкlэ докторэу, ГУАРИ -м иlэшъхьэтеты шlэныгъэмкlэ игуадзэу Биданэкъо Марзият.
lофтхьабзэм хэлэжьагъэх филологие шlэныгъэхэмкlэ докторэу, Гуманитар ушэтынхэмкlэ Адыгэ республикэ институтэу Кlэрэщэ Т.М. ыцlэкlэ щытым бзэшlэныгъэмкlэ иотдел иофышІэ шьхьаlэу, шlэныгъэхэмкlэ Адыгэ дунэе академием иакадемикэу Бырсыр Батырбий, филологие шlэныгъэхэмкlэ докторхэу, кандидатхэу, Гуманитар ушэтынхэмкlэ Адыгэ республикэ институтэу Кlэрэщэ Т.М. ыцlэкlэ щытым щылажьэхэрэр, Шэуджэн районым инароднэ депутатмэ я Совет итхьаматэу Мэрэтыкъо Аслъан, культурэм игъэlорышlапlэ иlэшъхьэтетэу Къэрэбэт Айдамыр.
Лъэпкъым фэлэжьэгъэ зэлъашlэрэ шlэныгъэлэжьэу Мэрэтыкъо Къасимэ ищыlэныгъэрэ итворческэ гъогурэ игъэкlотыгъэу къатегущыlагъ филологие шlэныгъэхэмкlэ кандидатэу, ГУАРИМ-м бзэмкlэ икъутамэ ишlэныгъэлэжь нахьышъхьэу Атэжьахьэ Сэйхьат.
Мэрэтыкъо Къасимэ Хьамосэ ыкъор 1935-рэ илъэсым мэкъуогъум и 6-м къуаджэу Хьакурынэхьаблэ къыщыхъугъ. Кызэрыхъухьагъэр мэкъу-мэщышlэ унагъу, зэшитфырэ зы шыпхъурэ зэрыхъущтыгъэхэр. Ицlыкlугъом къыщегъэжьагъэу адыгабзэр шlу ылъэгъоу ригъэжьэгъагъ. Ублэпlэ классхэм щэгъэжьагъэу усэ цlыкlухэр ытхынхэр икlэсагъ. Иеджэгъу илъэсхэм къащыублагъэу Къасимэ бзэм, анахьэу ныдэлъфыбзэм епхыгъэ Іофыгъохэм шlогъэшlэгъонхэу бэрэ ягупшысэщтыгъ, ищыlэныгъэ гъогукlэ хихыным ар ежьапlэ фэхъугъ.
Мыекъуапэ кІэлэегъэджэ институтыр къызеух нэужым Адыгэ шlэныгъэ-ушэтыкlо институтым Іоф щишlэнэу рагъэблагъэ. Ащ ученэ секретарэу, нэужым адыгабзэм иотдел ипащэу илъэсыбэрэ щылэжьагъ. А уахътэм анахьэу lоф зыдишlагъэр гущыlалъэхэм язэхэгъэуцон ары. Анахьэу Мэрэтыкъо Къасимэ ыцlэ зыгъэlугъэр адыгэ ономастикэм иугъоин, изэхэфын ехьылlагъэу иlэ Іофшlагъэхэр арых. Илъэс пчъагъэрэ ежь ышъхьэкlэ шlогъэшlэгъонэу къыхихыгъэу Къасимэ Адыгэ чlыгум ичlыпlацlэхэм яугъоин ыуж итыгъ. Адыгэхэр зыщыпсэущтыгъэ чlыпlэу зынэмысыгъэ зи къэнагъэп пlоми хъунэу, а зэкlэ ежь ышъхьэкlэ къыкlухьагъ, ащ фэгъэхьыгъэу тхылъ ыкlи статья пчъагъэ ытхыгъ, къыхиутыгъ, lофшlэгъэшхоу «Адыгэ топонимическэ гущыlалъ» зыфиорэр 1981-рэ илъэсым къыдигъэкlыгъ.
«Адыгэ Республикэм шlэныгъэхэмкlэ заслуженнэ Іофшlэшху» зыфиlорэ щытхъуцlэри 1996-рэ илъэсым Къасимэ къыфагъэшъошагъ. Адыгэ ыкlи Къэбэртэе-Бэлкъар университетхэм диссертациехэр зыщыпхырагъэкlырэ Ученэ советхэу ащызэхэщагъэхэми ахэтыгъ. Къасимэ общественнэ Іофшlэнхэми ыгу етыгъэу ахэлажьэщтыгъ. Республикэм и Президент дэжь бзэмкlэ щыlэ советым,
типравительствэ чlыпlацІэхэм якъэухъумэн фэгъэзэгъэ обществэу зэхищагъэм ахэтэу щытыгъ.
Зэхахьэм псэлъэ фэбэ игъэкlотыгъэ къыщишlыгъ Бырсыр Батырбый.
Ащ игущыlэ къыщыхигъэщыгъ Мэрэтыкъо Къасимэ лъэуж дахэу чlым къытыринагъэр зэрэхэмыкlокlэжьыщтыр, игъэхъагъэхэм лъэпсэ пытэ зэрадзыгъэр, иlофшlагъэхэр мыкlодыжын Іахьэу бзэшlэныгьэм къызэрэфигъэнагъэр. Ащ пэмыкlэу бзэм мэхьанэу иlэм къытегущыlагъ. Къыкlигъэтхъыгъ, ныдэлъфыбзэр зэрэкlочlэшхор, ар lэпэдэлэл пшlымэ лъэпкъыр зэрэкlосэжьыщтыр.
Псэлъэ кIэкIхэр lэнэ хъураем къыщашIыгъ филологие шlэныгъэхэмкlэ докторэу, ГУАРИ-м бзэмкlэ икъутамэ ипащэу Анцокъо Сурэт, филологие шlэныгъэхэмкlэ кандидатхэу, ГУАРИ-м бзэмкlэ икъутамэ ишlэныгъэлэжь шъхьаlэхэу Тэу Нуриет, Тыгъужъ Гощсым, филологие шlэныгъэхэмкlэ кандидатэу, АГУ-м, адыгэ филологие кафедрэм идоцентэу Блыпэшъэо Мир.
Ахэмэ къаlуагъ, Мэрэтыкъо Къасимэ тхэмытыжьми, иlофшlагъэхэр джыри къызэрэтхэтыхэр, зэрэдгъэфедэхэрэр. Творческэ гухэлъыбэ ащ зэрэзыдиlыгъыгъэр, ау ахэр ежь зэрэрихъухьагъэм фэдэу ыгъэцэкlэжьынхэу игъо зэримыфагъэр.
Хьакурынэхьэблэ гурыт еджапIэм N1 адыгабзэмрэ, адыгэ литературэмрэ якIэлэегъаджэу Гъыщ Нахьмэт игущыlэ къыхигъэщыгъ, яеджапlэ шlэныгъэлэжьым иlофшlагъэхэр, итопонимическэ гущыlалъэ дэгъоу зэрагъэфедэрэр. Еджакlохэм шlэныгъакlэхэр агъотынхэмкэ ушэтакlом илэжьыгъэхэр лъапсэ хъунхэу зэрэгугъэхэрэр къы1уагъ.
-Узэгупшысэн Iофэу бэ мы lэнэ хъураеу тызхэлэжьагъэм къыгъэущырэр. ТапэкIэ ащ фэдэ Iофхэр зэдызетхьанхэмкIэ, лъэпкъыр къэтыухъумэнымкIэ непэрэ зэIукIэм мэхьанэшхо иIэу тэлъытэ,-къы1уагъ Мэрэтыкъо Аслъан.
ГУАРИ-м ипащэ игуадзэу Биданэкъо Марзият республикэ Iэнэ хъураем изэхэщэнкlэ яшlуагъэ къязгъэкlыгъэхэм ыкIи хэлэжьагъэхэм рэзэныгъэ тхылъхэр игуапэу аритыгъэх.
Зэlукlэм упчlэ гъэшlэгъонэу щызэхафыгъэри бэ. Зытегущыlагъэхэм ащыщ адыгабзэм иегъэджэнкlэ ыкlи изегъэушъомбгъугъэнкlэ джырэ уахътэм кlэу къыздихьыхэрэ упч1эхэр, ныдэлъфыбзэм икъэухъумэн, адыгэ чlыпlэцlэ гущыlaлъэу щыlэхэм язытет. Ахэм язэшIохынкIэ институтым иIофышIэхэр IэпыIэгъу зэрафэхъун алъэкIыщтхэм арыгущыIагъэх.
